Dünya Süt Günü, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından sütün küresel bir gıda olarak önemini kabul etmek için 2001'den beri her yıl 1 Haziran'da kutlanan uluslararası bir gündür.
Süt ve süt grubu besinler başta çeşitli memeli hayvanlardan (inek, koyun, keçi, manda) sağlanan süt ile yoğurt, peynir, kefir, dondurma vb. sütlü tatlılar ve süt tozu gibi sütten yapılan ürünlerdir. Bununla birlikte krema, ekşi krema ve krem peynir kalsiyum içeriğinin düşük, tereyağı ve krema doymuş yağ oranının yüksek, dondurma ise şeker içermesi nedenleri ile bu grupta değerlendirilmez.
Süt ve ürünleri grubunu temelde yağsız veya az yağlı (%1) süt ve yoğurt, az yağlı kefir ile yağ ve tuz oranı düşük peynirler oluşturur. Süt ve ürünleri yüksek kalitede protein, kalsiyum, fosfor, çinko, B1, B2, B6, B12 ve niasin olmak üzere birçok besin ögesi için önemli kaynaktır. A, D, E ve K vitaminleri süt yağında bulunur. Süt yağına sarımsı rengi veren içerisindeki karotenoidler ve floresan rengini veren B2 vitaminidir (riboflavin). Süt yağı azaldıkça yağda çözünen vitamin içeriği de azalır. Zenginleştirilmemiş sütte D vitamini çok düşük düzeydedir. Başta çocuklar ve gençler, doğurganlık çağındaki kadınlar ve yaşlılar olmak üzere tüm yaş grubundaki bireylerin süt ve ürünlerini her gün tüketmesi gerekir.
Süt ve ürünlerinin tüketiminin önemi
Bu gruptaki yiyecekler, kalsiyumdan zengin olmaları nedeniyle özellikle çocuklarda ve adölesanlarda kemiklerin ve dişlerin sağlıklı gelişmesi, yetişkinlerde ise kalp-damar hastalıkları, inme, yüksek tansiyon, Tip II diyabet, osteoporoz, kolon kanserinden korunmada ve vücut ağırlığının yönetiminde önemlidir.
Süt ve süt ürünleri doymuş yağ asitleri ve kolesterol içerir. Yağ ve kolesterol alımının diyetle sınırlandırılması gereken bireylerin; yağ miktarı azaltılmış (%1) veya yağsız süt, yoğurt ve peynirleri tercih etmeleri gerekir. Yağsız veya az yağlı süt (%1) ve ürünleri, tam yağlı süt ve ürünlerindeki aynı besin ögelerini sağlar, ancak daha az doymuş yağ asidi içerir ve daha az enerji verir. Peynirin tuz içeriği yüksek olduğundan tuz tüketimin azaltılması amacıyla az tuzlu veya tuzsuz peynirlerin tüketimi tercih edilmelidir.
Bazı bireyler, alerji, süt şekeri olan laktoza karşı duyarlılık (laktoz intoleransı) nedeniyle veya yanlış inançlarından dolayı süt tüketmezler. Bu bireyler için laktoz düzeyi düşük süt veya laktozsuz süt ürünleri bulunur. Alerji veya duyarlılık durumunda hekim ve diyetisyen ile görüşülmelidir.
Süt ürünlerini satın alırken etiketlerindeki yağ, tuz ve şeker miktarları kontrol edilerek az yağlı, az tuzlu ve şekersiz olanları tercih edilmelidir.
Süt ve ürünlerinin günlük tüketim önerileri
Özellikle çocuklarda süt içme alışkanlığının oluşturulması, ileri yaşlarda da alışkanlığın devam ettirilmesi çok önemlidir. Yağı azaltılmış sütler 2 yaşından küçük çocuklar için önerilmez. İki yaşından büyük çocuklarda, adolesanlarda ve yetişkinlerde yarım yağlı/az yağlı süt, yarım yağlı ve az tuzlu/tuzu azaltılmış peynir tüketimi önerilebilir.
Tüketilmesi önerilen miktar; yaş, cinsiyet ve fizyolojik duruma (büyüme ve gelişme dönemi, gebelik ve emziklilik, yaşlılık) göre değişiklik gösterir.
Her gün yetişkin bireylerin 3 porsiyon, 2 yaş üzeri çocukların, adolesan dönemi gençlerin, gebe ve emzikli kadınlarla menopoz sonrası kadınların 2-4 porsiyon süt ve ürünlerini tüketmeleri gerekir.
Bir orta boy kupa süt 240 mL veya yoğurt 200-240 mL ya da iki kibrit kutusu beyaz büyüklüğünde (ortalama 40-60 g) peynir bir porsiyondur İnek sütü büyümekte olan çocuklar için önemli bir besindir. Ancak protein-kazein ve sodyum içeriği yüksek, demir içeriği ve biyoyararlılığı ise düşüktür. Bu nedenle 2 yaşına kadar çocuklarda tamamlayıcı besinler içinde uygun miktarda yer almalıdır.
Ülkemizde süt ve ürünleri tüketimi
Türkiye Çocukluk Çağı (ilkokul 2.sınıf öğrencileri) Şişmanlık Araştırması –COSİ-TUR 2016 ‘ya göre çocukların süt tüketim sıklığı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre ilkokul 2. Sınıf çocukların %38’i her gün az yağlı ve veya tam yağlı, yağlı süt içmektedir. %31’i ise haftada 4-6 gün az yağlı ve veya tam yağlı, yağlı süt içmektedir. Dolayısı ile en az 1/3’i yetersiz süt tüketmektedir.
Türkiye Çocukluk Çağı (ilkokul 2.sınıf öğrencileri) Şişmanlık Araştırması –süt tüketim sıklığı (COSİ-TUR )2016
| Her gün | Haftada 4-6 defa | Haftada 1-3 defa(nadiren) | Haftada 1 kereden az | Hiç |
Az yağlı/yarım yağlı süt | %14.7 | %13.2 | %21.6 | %13.5 | % 37 |
Tam yağlı/yağlı süt | % 23 | %17.8 | % 23.5 | %12.8 | % 23 |
15 yaş üzeri kişilerde süt ve süt ürünleri (süt, peynir, yoğurt) grubunda günlük tüketim 188,2 g bulunmuştur. (Orta Anadolu’da en düşük 161.7 g, Güneydoğu Anadolu’da en yüksek 227.2 g )
Kişi başı süt tüketimi günlük 34.5 ml, yıllık 12.4 L’dir.
Kişi başı yoğurt tüketimi günlük 112.7 g, yıllık 40.5 kg’dır.
Kişi başı peynir tüketimi 39.0 g, yıllık 14.0 kg’dır.
Tablo: 15 ve üzeri yaş grubu tüm bireylerin günlük süt ve süt ürünleri alım miktarları aritmetik ortalama (x̄ ), standart sapma (SS) ve %95GA (Güven aralığı) değerleri, (TBSA 2017)
TÜBER’ e göre süt ve süt ürünlerinden günde ortalama 3 porsiyon (yetişkin bireylerin 3 porsiyon, 2 yaş üzeri çocukların, adolesan dönemi gençlerin, gebe ve emzikli kadınlarla menopoz sonrası kadınların 2-4 porsiyon ) tüketilmesi önerilmekte olup, günlük tüketilmesi önerilen miktarın altında süt ve süt ürünleri tüketildiği görülmektedir. ( 1 porsiyon süt: 240 mL, 1 porsiyon yoğurt: 200 mL, 1 porsiyon beyaz peynir:40- 60 g’ dır).